Vun Lann´ to Water - - - vun Water to Lann´.

Ok hüüt hebbt disse Staeden, de Havens, noch jümmers en groot Bedüden, aver de Technik hett ja mit Hölp vun´e neen Energien disse Staeden in ehr Bedüden gewaltig verschaven. Ok kunn dotiet ja blots de flegen, de de leve Gott dorto utstaffeert harr.

Aver hannelt hebbt de Lüüd bi uns ok dotiet al vör twee bet veer dusend Johrn. Un ik kann mi goot vörstelln, wat de fröhe Hannel unse Kultur fix in´e Gang bröcht hett. Man nu, dotiet harrn de Lüüd ja blots de Natur un ehr gode Handwark mit Iesen un Holt to Hölp. Holt wuß hier ja rieklich un goot, worr bruukt för Hüüs un Stalln, smölten vun Iesen, kaken vun Salt, un buun vun Schaep un Wagen, aver ok för Palisaden un maennigeen Knüppeldamm. Un dat free Land hier, weer dat best´ Land för Veehtog un Anbuu vun Bookweten, Gassen un Flaß. Liekers, ok dat Waeten vun Sünn, Maan un Steerns weer en gode Hölp, as Klock, Kalenner oder as Kompaß.

As ik annerlets de nee Utgraavung in Hollingstedt an´e Treen to sehn kreeg, wo ja vun de Fachlüüd allerhand ole Saken to´n Vörschien kemen, do keem ik so in´t Gruuveln: För de Kooplüüd vun "Haithabu" oder Sleswig weer dat ja woll de köttste Verbinnung na de "Westsee" to. Man nu, wokeen de Treen kennt, mit ehr Överlopen noch bet 1960 un ok de depe Havengrund bi Hollingstedt, sodenn kann een sik goot vörstelln, dat de Gebüden un Lagers all op Pöhl stahn mußen un de Tofohrt över Land nich jümmers togaennig weer.

Aver, nu gifft dat hier bi uns ok´n Reeg Staeden, wo vun de Natur her sik Water un Land recht günstig bemöten. Överall dor, wo unse groten Waterlööp dicht an´e dröge Geest stöten, lopen ok ole Hannelsstraten as Tobringer op to. Dat is bi de grote Eider, Stapelholm*) mit de Haav Süderstapel un Norderstapel as Haav an´e Treen neeg bi. De ole Landweg, de "Stapelholmweg", de al wiet baven bi Översee vun de´n groten Ossenweg oder Heerweg aftwiegt, de weer avers nich jümmer togaennig. Bi Hoogwater weer de Landweg denn in Holm*) bi Treia woll to Enn un wieder güng de Reis mit Schipp op´e Treen.

Doch vun See her weer Swabstedt woll lange Tiet de eerste Haven an´e Treen, denn de Treen leep dotiet noch langs de Scheed twüschen de "Südergoosharde" un Eiderstedt un denn de Süderhaever langs, wiet an de´n olen "Strand" vörbi un münn denn woll bi "Helgoland" mit de Eider in´e grote Elv. "Helgoland", dat hillige Land, weer woll vun See her de allereerst saeker Landungstaed för Schaep, un dotiet ok noch en grote Insel mit vael flache Land un ok mit Holt ümto.

Överall hier worr al hannelt, lange Tiet vör dat de Papen hier in´t Land kemen. Nu worr aver de "Bookföhrung" inföhrt, betto harrn de Lüüd je blots snackt över ehr Reisen un Geschichden vertellt oder Leder sungn - - - op Platt, - - - doch de Papen harrn ja Schrieven un Raeken lehrt - - - man blots op Latiensch ! Aver, mit de Papen ehr Hüüs, de neen Karken, warrt de hele Saak noch wat düütlicher. Denn överall in´e Neegte vun disse Havens, kemen de eersten Karken to stahn. So in Süderstapel, in Swabstedt, aver ok in Mildstedt un woll ok in Viöl. Denn op de´n olen Hannelsweg vun Flensborg her, weer bi Viöl woll de eerste Staed, wo op lütte Schaep över de Arlau un de´n "Sloot", dat en Verbinnung mit de ool Treen na See to geef. Över Feddersborg un Swesing gung de ole Landstraat denn bi de Hüppbrügg över de Husumer Au na Mildstedt, wo denn woll so´n Knüppeldamm dör de Wischen na de Treen to leep. Anno 1489 worr hier de ole Treen mit de´n Dammkoog afsperrt un so na un na wieder dicht maakt. Vael is vun disse olen Landstraten aver nich mehr to sehn, denn dörch de Verkopplung un de Flurbereinigung is vael veraennert worrn, un is ok dörch nee Straten un de Iesenbohn överbuut worrn, oder is ünner Flegerhavens verswunn´. Wenn aver ole Hünengraever so´n Weg flankeern, sodenn is dat taemlich saeker, dat disse Weg to de gans olen höört. Ok wieder baven bi Soholm*), wo güntsiet Lüttjenholm*) liggt, geef dat woll so´n Havens för lüttje Schaep. De Kark worr hier aver buten an´e Seekant bi Okholm*) op´n Wuurt sett, denn bi Waygaard twael ja de Au ok na Leck to, wo de lütt Haav woll bi Lindholm*) leeg; un so kunn de Paster hier jedeen Schipp gröten oder möten.

Ok de ole Legenn vun groot "Rungholt" höört hier mit to, aver vun Liliencroon sien "Blanke Hans" maakt dat nu ja besonners swaar, hier noch Teken ut de ool Tiet to finn´. As "Rungholt" gründt worr, is woll de ole Geestwall in Westen noch taemlich fast un slaten waen. Un dat heel Water vun Leck, Soholm, Arlau un de ool Treen, leep dotiet all tosaam in de´n groten olen "Haeverstroom" af, de vun Noorn an "Rungholt" vörbi, twüschen Ooster- un Westerhaever na Süüd to in´e Eider leep.De groot Hannelsplacken "Rungholt" leeg ja an´e Oostersiet vun de´n ool "Haeverstroom", neeg an´e Münnung vun´e ool Treen. Güntsiet vun de´n ool "Haeverstroom" legen de "Utlann´" un "Utholm*)", wo de eersten fasten Karken denn buut worrn, in Tating Anno 1103, Westerhaever un Pellworm. Aver ik denk mi, wat woll de Eerste hier in groot "Rungholt" stahn hett. As de faste Geestwall so bi 1100 ´rüm brüchig worr, hebbt denn de neen groten Priele: Süder- un Norderhaever, Süder- un Norderau, Hörnumdeep un Listdeep dat hele Land so gewaltig veraennert, dat wi hier hüüt mehr Water as Inseln hebbt. Baven in´t Noorn kannst ja noch de Inseln Röm, Sylt un Amrum as Geestresten sehn, wieder ünn´ in´t Süden sünd dat de Saende: Norderoogsand, Süderoogsand, Westerhaeversand un St. Peter-Ording, de as Resten vun de´n ool Geestwall hüüt över blaeven sünd, Överresten woll vun de vörletsde Iestiet.

Husum as Haav, worr ja eerst vael later groot un bekannt. Eerst as mit de grote Stormfloot vun 1362 de ole Stadt "Rungholt" op de´n "Strand" ünner gung, do keem Husum in´e Been. De ole Weg vun Flensborg kreeg bi Imm´stedt een´ Kiel un leep denn liekto na Husum, un eerst 1436 kreeg Husum denn sien eerste Kark. Dat is aver nich de, de wi hüüt in Husum sehn, de is nu man eerst 163 Johr oolt. De ole Kark weer ok recht wat grötter, de ole Toorn weer knapp dreemal so hoog as de nee´, de Hööchste an´e Westküst. Anno 1807 worr de ole Kark as buufallig afbraken, de weertvulln Inrichtungen mit eenmalige Figurn un Biller worrn versteigert un verschenkt. De wunnervulle Altar vun Büggmann kann een sik hüüt noch in de lütt Kark vun Swabstedt bekieken. Op de´n frien neen Markt worr denn 1902 de staatsche "Tine" vun Adolf Brütt stellt. de hier nu stolt över Husum waken deiht.

Nu kunn man doch woll noch an vaele Staeden graven un woll ok noch en Barg feine Saken finn´ - - - meenst nich ok ?

*) Holm = hoge Staed wo Schaep fast maken kunn´ = Haav. . . . . . . . . . . .Peter Kollund, Rosendahl 1996

t´rügg in de Stöövkist

PS. kieken Se sik ok jomal dat Schippsmuseum in Husum an,

Güntsiet vun dat nee Raathuus oder ünner www.schiffahrtsmuseum-nf.de/