1. Wat is "Boßeln" ?
Boßeln höört blangen Klootscheeten un Bowl-playing to de Kugelspaele. De Lüüd boßeln an´e heel Noordseeküst langs vun Husum bet nå Emden. Wenn een sik dat Boßeln vörstell´n will, denn mutt een dat mit Diskussmieten verglieken.
Ut en achtkantig Stück Wittbökenholt kann de Boßelmåker twee Boßeln måken. Wodennig dat richtig geiht, dat weet blots de Boßelmaker Siefried Boysen un sien Broder. Dormit dat ok låterhen noch Boßeln gaeven deiht, hett he sik alleen en "Kugeldreihmåschien" utklabüüstert.
In mien Vördrag müch ik dat geern op dat eenfache Boßeln un Stråtenboßeln belåten. För dat Boßeln bruukt een 4 verscheeden Boßeln: Dor is eerstmål de 1/2 Pund-Boßel (250g), de is för Kinner bet 10 Johr, denn kummt de 3/4 Pund-Boßel (375g) för Kinner un Junioren vun 10 bet 18 Johr un denn mööt de Jungs af 18, wenn se bi de Mannslüüd mitboßeln de 1 Pund-Boßel (500g) smieten. Un de Deerns af 15 Johr mööt jümmersnoch mit en 3/4 Pund-Boßel (375g) smieten, åvers de hett en gröttern Ümfang, denn de Fingers wassen jå ok bi grötter Deerns.
Anfung´n hett dat mit dat Boßeln in dat tweet Halve vun dat 17. Johrhunnert. Dat weet man ut ole Breeve, de sik de Dörper dotiet schreven. Een glööft, wat de hollandschen Diekbuern dormit anfung´n sünd. Fröher heet dat eegenlich Isboßeln, wieldat de Mannslüüd jümmers blots to Winterstiet boßelt hebbt, wenn de Gröve un de Masch fast fror´n weer´n. Dorum is dat Boßeln ok tråditionell en Winterspael. Dat stimmt, dat de Mannslüüd hüüt noch to Winterstiet boßeln, åver de Fruuns sünd hüüttodåågs nich so mootig un fang´n mit de Boßelsaison fåken eerst in´e April an. De Mannslüüd boßeln in de Winter ok bi Snee un Ies.
Nich blots dat hett sik ännert, ok Raegeln un de Klamotten vun de Boßlers. Fröher harrn de Boßlers swatte Schapptüüch an un mussen för jedeen Spael an´e Diek en Verdrag fartig måken, wo all de Probleme un Raegeln för jedeen enkelte Spill fastlegt worrn sünd. Hüüt giff dat för jedeen Spael de sülven Raegeln, de in en Satzung fasthol´n warrn. Åvers af un to, denn an´e Diek sünd de Bedingungen jå nich jümmers gliek, so lett man ok mål Utnåhmen to. Un hüüt hebbt de Boßlers mehrsdeels en warme, wåterdichde Kledååsch an.
Låter, as Boßeln jümmers künniger worr un jümmers mehr Lüüd boßeln wull´n, dor hett man nich blots gaegen anner Dörper smaeten, sonnern hett Ünnerverbände gründt. Dat giff de U.V.-Eiderstedt, -Dithmarschen, -Steinburg un -Norden. To de Ünnerverband Noord, noor´n de Eider, höör´n hüüt noch de Boßelvereene: BV Friesentreue, BV Husum, BV Mildeburg, BV Rödemis un BV Simonsberg. Wichtig is ok, wat dat Boßeln as en Heimåtspael un nich blots as´n Sport beteken warrt. Mannu, dat Boßeln hett dör de´n Standwettkampf, wo de enkelte Boßler sien Leistung mit´n Mååtband maeten kann, wat mit Sportwettkampf to dohn, åver de mehrsten Boßler beståhn op dat Woort "Boßelspael". Dat hett ok wat mit de kulturelle Siet vun dat Boßeln to dohn.
Wat besonners wichtig is un wat ik besonners vördohn much is, dat man bi de Boßlers blots Plattdüütsch snackt. Wat dat nu bi de Feldspaele, bi de Standspaele oder bi de´n Boßeldans is, all´ns Vertelln warrt op "Platt" hol´n. Åvers ok wokeen nich Plattdüütsch snackt kann liekers boßeln. Dat hett blots wat mit de noordfreesche Kultur to dohn un de oprecht to hol´n is ok Opgååv vun de Boßlers.
Fröher, as noch de Dörper gegenanner spaelt hebbt, dor weern jümmers 50 bet 100 Boßler an´e Diek un jedereen hett´n lüttje Bidrag för dat Spael betåhlt. Vun dissen Bidrag hett man nå dat Spael Beer un Tabak för de Winners betåhlt. Hüüt sünd dat blots noch 10 bet 20 Smieter pro Vereen un nå dat Spael gåhn de Mannslüüd fåken to Kroog un supen ut de eegen Tasch. De Fruuns setten sik nå dat Spael fåken an´e Diek un drinken Kaffee un Kakao un aeten smaerte Broot un anner Leckerkrååm, dat se sik vun to Huus mitnåhm´n hebbt, denn ok in´e April is dat hier an´e Noordsee jümmer noch nich warm.
Wat ik åver op keen Fall vergaeten dörf, sünd de twee Wöör: "Lüch op!"
Dat bölkt een recht luutstark ut´n Hals un jümmers nå en Spael an´e Diek, bi en Standspael för de´n Winner un ok mål so, wenn wi lustig dornå sünd. Dat mååkt richtig Spååß, denn ik segg jümmers: Wonaem hett een denn al mål de Chance recht luut to schrieg´n, åhn dat di Een döösig ankieken deiht. Bi´t Boßeln ! ! !
Wat vaele ok nich waeten is, wat sülm Th. Storm in sien Novell "De Schimmelrieder" de Boßlers nöömt hett. Åver as de Novell verfilmt worrn is hett man dat Boßeln eenfach dör anner Spaele uttuuscht.
Un wokeen meent, "In Freeslann warrt nich sung´n", de weer noch nich mit´e Boßlers langs de Diek oder Strååt. De Boßlers hebbt sülm ehr eegen Leed. Dat "Boßelleed". Ok Gedichde hebbt de Lüüd al över dat Boßeln schraeven, wenn se en besonners gode Wurf belaevt hebbt.
Vördat ik nu mit dat Verklåår´n vun´e verscheeden Boßelården anfang, müch ik gau vertell´n, wodennig dat Boßeln geiht, denn so kann een sik dat ok vael baeter vörstell´n .
De Smieter nümmt sik en Boßel to Hand. Nümmt se tomeist in dree Finger (Duum, Wiesfinger un Middelfinger) un mååkt sien Anloop. Stellt sik in Position, rennt oder löppt los, dreiht sik eenmål, um Swung to hål´n un smitt de Boßel in´n rechden Moment los. Wenn denn all´ns richtig lopen is, denn schull de Boßel so wiet dat mööglich is liekut flegen.
Klåår, giff dat ok kloke Lüüd, de sik almål nippnau Gedanken över de´n technischen Afloop mååkt hebbt, åver um disse Formeln un de Theorie vun de Boßelloopbåhn to verståhn, bruukt een Abitur un en Doktertidel dorto. Ik kann jå mål de Formel vun en Ideål-Wurfwiede opschrieven: L = C cos alpha x 2C sin alpha / g
Vael Spååß bi´t öven ! ! !
2. Feldspaele / Standspaele
Feldspaele nöömt een dat Boßeln an´e Diek. Dor finn´ sik an´e Diek twee Vereene tosååm. De Raegeln sünd bi Mannslüüd un Fruuns gliek. Jedeen Mannschop hett all sien Smieters in en Rullnbook schraeven un denn warrn de Böker uttuuscht. Denn warrt en Stell utmååkt, vunwo de beiden Vereene lossmieten. Jedeen Mannschop stellt en Schiedsrichder, en Stocklegger, Een de dat Dook mit langs nümmt un Een, de dat Rullnbook föhrt. Denn smitt de Eerste vun en Mannschop un de Stocklegger un ok´n påår anner Lüüd, de dor ståhn wonaem de Boßel hen schall, passen op wo de Boßel dål kümmt. Denn stick de Stocklegger dor en Stock hen. Klåår, warrt dor ok åårdig bölkt un anfüert. Denn smitt de Eerste vun de anner Mannschop un de anner Stocklegger markt sik, wo de Boßel afblaeven is. De Beiden mit de Döker legg´n de Döker dorhen, wonaem de Stöcke sünd. De nächsde Smieter is nu de Tweete ut de Vereen, de wieder torügg liggt. Denn kümmt wedder de Anner un so wieder . . .
Wenn nu all eenmål an´e Reeg weern, denn dreiht man un geiht wedder torügg in´e anner Richtung. Wunn´ hett de Mannschop, de nå de letsde Smieter vörut liggt.
Nå dat Spael stell´n sik beide Vereene tosååm un de Verleerer fangt an en Raed to hol´n un schenkt de´n Winner en Boßel. Denn schriegen all för de´n Winner en dreefach, knöövig "Lüch op ! Lüch op ! Lüch op !" Denn bedankt sik de Winner un denn drinken wi tosååm Kaffee un Kakao oder Kööm un Beer. Wenn en Vereen 3x nåeenanner wunn´ hett, denn mutt de Verleerer em en goll´n Boßel övergaeven. Dat is denn fåken op dat Boßelfest vun de Winner.
Standspaele sünd de Henwennung to en sportlichen Wettkampf. Boßelt warrt nu nich unbedingt an´e Diek, sonnern ok op´n Sportplatz. To dat Standboßeln höört en Båhn, de nippnau för all Boßlers vörschraeven is. Nu kann jedeen Enkelleistung nippnau maeten warrn. As Kind hett een 4 Würfe, vun de åver ok blots de 3 Besten tellt warrn. Bi de Groten hebbt se blots 3 Würfe. Wenn een en Boßel ´rutsmieten deiht, dat heet ´rut ut de Båhn, denn warrt de Serie nich vullstännig. För jedeen Öllernklass giff dat en fastleggte Mååt, dat een smieten mutt, um en güllige Serie to hål´n. Dat Standboßeln warrt opdeelt in Priesboßeln un Konkurrenzboßeln. Bi´t Priesboßeln kann een Pokåle un Urkunn´ winn´ un bi´t Konkurrenzboßeln giff dat Sachpriese.
3. Stråtenboßeln
Dat Stråtenboßeln is en Afwandlung vun de Feldspaele, Klootscheten un vun´t Boßeln. Dat Stråtenboßeln spaelt sik op en afsperrte Strååt af. Hierför giff dat twee verscheeden Boßeln. En Pockholt-Stråtenboßel oder en Hartgummi-Stråtenboßel. Jedeen Smieter hett 10 Würfe, de een as bi´t Kaegeln langs de Strååt fiedelt. Dat de Strååt ok mål op un dål geiht un ok mål Kurven hett, dat is doch klåår. Denn mutt een mit vael Klook un Glück sien Boßel so wiet as mööglich smieten.
Boßelvördrag vun Janine Raab - in Europlatt överdrågen vun Peter Kollund, Rosendåhl 2014