De Twölften
De "Twölften", dat is de Tiet vun Middewinter, vun de Wintersünnwend, de Wiehnachtstiet. Vundaag denkt wi bi dat Woort "Wiehnachten" meist blots noch an de "een wiehe Nacht", an de Nacht vun "Christi Geburt".
| Man, dat Woort hett mehr in sik. Uns´ Vöröllern, de ool Germanen, de keken sik dat Johr vun de´n Maan af. Twölfmal de Tiet vun Vullmaan to Vullmaan, dat weer een Johr. Man, de Saak harr´n Haken. Een Maand, dat sünd knapp 29½ Daag. Dat Johr richt sik ja ok nich na de´n Maan, dat richt sik na de Sünn. De Minschen marken dat ok, wat se mit ehr Raeken nich to Pott keem´. Twölf Maand, dat sünd blots 353 Daag. Se hung´n dorum noch twölf Daag - - oder "Nachten", as se dotiet to Dag un Nacht saen - - achter dat Johr ´ran. Dat weer de Tiet to Middewinter, wenn de Nacht so lang is un dat schien, as wenn de Sünn stillsteiht. Düsse Tiet weer de "hillige Tiet", de "Tiet twüschen de Johr´n". | |
Un nu bedenk ins ! Weer dat nich op´t Best indeelt ? So - - "symmetrisch", as de Hoogdüütschen - - mit´n Frömdwoort ! - - seggt ? Twölf lange Maand un dorto twölf Nachten ! Un nu meen´ de Germanen: Düsse "twölf Nachten" - - oder "Twölften", as man korthannig sae, de sünd dat lüttje Afbild vun dat grote Johr. Dat sünd de "Modernachten"! In ehr sitt - - as in´ Ei dat Haehn - - dat hele Johr mit sien twölf Manden al in. Un dorum: Wat in de "twölf Nachten" passeert, dat mutt - - blots mehr utwussen - - ok in de twölf Manden kamen.
Un süh ! De Lüüd saen: De "twölf Nachten", dat sünd de "Kalennermaker", Dat Waeder, wat an´ eersten Dag - - an´ 25. Dezember is,- - dat warrt dat Waeder vun de´n eersten Maand, vun´ Januar de´n Hartmaand, un so wieder. Kiek dorum man nipp to, denn kannst du in de "Twölften" all´ns vörutsehn, wat dat Johr an Sünn un Wind, an Raegen un Storm un Daak bring´n deiht - - baeter as ut de´n hunnertjohrigen Kalenner !
Man, dat kummt noch baeter ! Mien Schiksal vun dat lange kamen Johr, dat warrt al fastleggt in de "Twölften". Heff ik in de "Twölften" vael to aeten un to drinken, denn kann de Himmel, dat heet denn köönt de Götter, nich anners: Denn mööt se mi ok dat hele Johr dör goot wat to aeten un to drinken gaeven. Dor kümmt dat ok vun, dat man noch vundaag in de Tiet um Wiehnachten bet "Hilligen Dree Könige" (6. Januar) meist düchtig wat op´n Disch kriggt. Ja, an vael Staeden giff dat noch - - nu meist to Ooltjohrsavend - - de´n "Dickbuuksavend". An de´n Avend kunn´ se fröher alltohoop in´ Huus - - Buur un Buurfru, Knecht un Deern un Hüermann - - so vael aeten, as ehr lusten daeh - - un wenn dor ehr ok de Buuk bi baßt !
Man nich blots Aeten un Drinken, ok Geld un Goot un moie Saken wüllt de Minschen geern hebb´n. Wo wullt dor avers bikamen ? Nix lichtfardiger as dat ! Krieg ik man in de "Twölften" vael tostüert, denn mööt de Götter mi ok in dat kamen Johr riek bescheern. Dor kummt dat vun, dat man sik ok vundaag to Wiehnachten noch gaegensiedig so vael un so gode Saken schenken deiht. (Naja, dat löppt ja ok för de Weertschop un Stüür nich slecht.) Blots de´n ooln Kinnergloven hett man dor vundaag nich mehr bi as Raegel:
"Ik
schenk di wat;
du
schenkst mi wat;
nu,
Himmel, doh du ok dien Deel !"
In de "Twölften", so glöven uns´ Vöröllern, dor gaht de Götter um op´e Eer, apartig "Wodan". Op sien witt Peerd suust he denn över Land un Strand, över See un Moor un Woold. Dorum is dat goot, wenn een sik in düsse Tiet buten nich sehn lett, besonners Nachtens. Bring man all´ns, wat nich niet- un nagelfast is, ünner Dack un Fack ! Wat denn buten noch ´rümliggt, dat bringt de´n Weltjäger, de´n "Odin", de hüüt ok "Orion" nöömt warrt, bannig in Raasch, un du kannst di op nich vael Godes vermoden waen. Un so warrt ja noch vundaag, sonnerlich to Ooltjohrsavend, so maennigeen friestahn Schuufkaar oder lose Poort wegsleppt.
De Sünn steiht "still" in de "twölf Nachten". Dat is, as wenn en unbannig Macht dat füürig Rad fasthooln deiht. Dorum dörf sik ok bi de Minschen nix dreihn: Keen Wagenrad un keen Schuufkaar. Ok dat Spinnrad dörf de Fru nich rögen, ja nichmal neihn ! Un de Mannslüüd, de schüllt sik dat nich infalln laten, in düsse Tiet to döschen. Un wo geiht dat de´n Buur, de dor nix op giff ? Wo geiht dat in´ Huus, wo de Fru düsse Daag waschen deiht un wollmööglich witte Waesch buten ophangt ? De Weltenjäger, de lett nich mit sik spaßen ! Dat Veeh warrt süük un geiht in. Dat Huus mit samt Schüün brennt af. Un drifft´n Mann dat gar to dull, sodenn haalt "Wodan" em, verwannelt em in´ Hund, de mit em op´e wille Jagd dör de grote Welt susen un huul´n mutt.
In de "Twölften" geiht ok dat Wunner dör de Welt. Luuster ins nipp to, sodenn höörst de Glocken vun Karken lüüd´n, de al lang ünnergahn sünd. Un dat Wunner is denn Nachtens in all´e Buernhüüs. All´ns Veehtüüch, Peer, Köh, Schaap, Swien, de staht denn bi´t Slapen. Du wullt dat nich glöven ? Ik segg di: Laat di dat jo un jo nich infalln, wat du di dorvun övertügen wullt ! Ja, un du lachst, wenn ik di segg, in de "Twölften" um Middernacht is all´ns Water in ju Huus to Wien !
In´ Jeverland weer ins´n Knecht, de is dor ungoot mit togang kamen. He wull dat ok nich glöven, stunn bi Klock twölven op, steek sik´n Traanlücht an un gung in´ Stall. Ja, wahrraftig ! De Köh stunn´, ok de Peer. Man, nu gung dat in´ Swienstall. De Knecht lach in sik ´rin: Lachhaftig, Swien, de in´ Stahn slaapt ! Man, dor stunn vör´n Kaven ´n Ammer mit Water. De Knecht wull jüßt ´rinkieken in de´n Ammer, do puust em een de Lücht ut un en deep Stimm, de reep:
"All
Water is Wien !
Dien
Ogen sünd mien !"
Un he weer vun´e Stunn an blind. Ja, sodennig vertell man noch vör nich alltolange Tiet över de "Twölften" oder de "Juultiet", as se ja ok noch hier un dor heten deiht. Un wo is dat bi jo ? Warrt dor neiht un spunn´ un döscht un so wat dor in´e "Tiet twüschen de Johr´n", vundaag twüschen Wiehnachten un Neejohr ? Ik glööv nich ! Dat hett so hool´n ut de ole, de gans, gans ole Tiet. Is dat nich verwunnerlich ? Steiht nargens in schraeven Schrift swart op witt. Nae, vun Mund to Mund is dat wiedergahn - - dör dusend Johr un mehr !
As de "christlichen Missionare" in uns´ Land keem´, harrn de dat bannig suur. De faste ool Volksgloven, dat weer´n Düwelskruut, nich uttorotten ! Toeerst hebbt se versöcht dat "Christfest", wietaf vun de´n hilligen Sünnwenddag, op "Hilligen Dree Könige" (6. Januar) to fiern, wo de Orthodoxen ja vundaag noch fiern. Aver de Germanen leten ok noch nich vun ehr´n hilligen Sünnwenddag af, as de Christen bigung´n, un ehr "Christfest" op de´n Neejohrsdag vörtrocken. Do hebbt de framen Lüüd dat beste dahn, wat se man jichtens dohn kunn´: Se hebbt de´n nee´n Gloven in de´n Bodden ´rinplant, wo de ole Gloven so goot in wassen daeh.
| Un hebbt wi dat nu nich alltohoop op´t Best opnahm´? Wi hebbt dat nu all moi opdeelt: Dat nee Johr fangt nu merrnin vun de "Twölften" an. Dor fraagt een woll ok noch vundaag - - mit Bleegeten ! - - dat Schicksal. De eerste vun de "twölf wiehen Nachten" avers is nu de "een wiehe Nacht" worrn. Wi fiert dor nu nich mehr de Geburt vun de Sünn. Nae, wi fiert denn de Geburt vun dat hillig Kind, vun dat "Kindjees". |  |
Un wenn ok de Weltjäger - - nu as "Knecht Ruprecht" oder "Sünnerklaas" oder "Wiehnachtsmann" - - för de Lütten noch op´n witt Peerd oder mit Rendeerten dör de Welt rieden deiht, de Sinn is doch wat anners worrn. He maakt ja blots de´n Weg free. Dat Kind kümmt dör Küll un Düüstern, nich to´n Strafen, nae, to´n Straken. Un in de Luft is nich mehr dat Huul´n vun´e Hunn´, nae, dor klingt nu dat weke Leed vun´e Leef un vun Fraeden.
Heinrich Diers, 1894 bet 1980 - revideert vun Peter Kollund, Rosendahl 2001